Jet lag uzun süren uçuşların ardından saat farkı dolayısıyla oluşan uyku adapte sorunları şeklinde tanımlanır. Bu durumun gün içinde bir hayli yorgun olma ya da sabahları zinde kalkmama gibi pek çok etkisi var. Sürekli uçuşlar yapan ve gittiği yerlerde yetişmesi gereken programları bulunan insanların korkulu rüyaları arasında yer alan bu sorunu ortadan kaldırmanın yöntemleri olup olmadığı merak edilir. İşte sık sık uygulanan ve Jet lag sendromundan kurtulmanıza yardım edecek faydalı yöntemler!
Dünya küre şeklinde olduğu için her yere aynı anda güneş gelmez. Dolayısıyla kişiler de uçağa bindikleri yerin konumuna uygun biyolojik saate sahip olur. Uzun süren uçuşlarda güneşin durumu da binilen yer ile aynı olmayabilir. Bu nedenle kişiler sabah bindikleri uçaktan yine sabah saatlerinde inebilir. Ancak kişiler biyolojik olarak uçağa bindikleri yerdeki saat durumuna göre ayarlı durumdadır. Bu nedenle biyolojik açıdan akşam olmuşsa kişinin uykusu gelir. Haliyle de kendini yorgun hisseder. Jetlag olmak genelde inilen noktaya adaptasyon sağlayana kadar devam eder.
Jet lag etkisi yaşlandıkça daha ağır belirtiler ile kendini gösterebilir. Kişilerin genç yaşlarda kendilerini bir yere adapte etmesi ya da uykusuz kalarak biyolojik saatlerini ayarlaması genelde daha kolay olur. Vücudun sahip olduğu biyolojik ritim standart olarak 24 saat üzerine kuruludur. Jet lag durumu da 24 saatin bozulduğu zamanlarda kendini gösterir. Kişiler yurt dışına yolculuk yaptıklarında saat farkından dolayı vücut düzeninde değişiklikler görülebilir. Bu durumu önlemek için de melatonin desteği ya da jetlag kitlerinden yardım almak mümkün.
Jet lag uzun uçuşların ardından normal uyku düzeninin bozulduğu zaman olarak tanımlanır. Vücudun yeni saat dilimine uyum sağlaması sonucunda genelde birkaç gün içinde bu durum düzelme gösterir. Eğer uyku bozukluğunuz varsa ya da vardiyalı çalışmalar uykularınızı bozuyorsa jet lag etkileri daha kısa sürede ortaya çıkabilir. Jet lag probleminin net bir tedavi yöntemi yok. Ancak dikkatli planlama kapsamında etkileri azaltılabilir.
Anksiyete, uykusuzluk, kabızlık, seyahat yorgunluğu, ishal, terleme, kafa karışıklığı, baş ağrısı, dehidrasyon, sinirlilik, bulantı, hazımsızlık, konsantrasyon zorluğu ya da baş dönmesi gibi semptomlar temel jet lag belirtileri altında sayılabilir. Bazı kişilerde kalp ritim düzensizliği veya hastalıklara karşı ekstra duyarlılık gibi ek belirtiler dahi ortaya çıkabilir. Çocuklar veya bebeklerde ise bu tip jet lag semptomlarına genel olarak rastlanılır.
Jet lag sorunu teşhisi için herhangi bir tıbbi değerlendirmeye gerek duyulmaz. Ancak görülen semptomlar şiddetliyse ve birkaç gün geçmesine rağmen aynı şekilde devam ediyorsa mutlaka alanında uzman doktorlara görünmeniz gerek. Jet lag belirtileri ve semptomları kişilerde farklılık gösterebilir. Sıklıkla görülen belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
Jet lag oluşumunu önlemek tam anlamıyla önlemek pek mümkün olmaz. Ancak bazı ufak ayrıntıları göz önünde bulundurarak jet lag etkisini minimum orana indirmek mümkün hale gelebilir. Bu noktada aşağıdaki ayrıntılara dikkat edebilirsiniz:
Jet lag durumu hemen her yaştan bireyde görülebilir. Yaşın ilerlemesiyle biyolojik saat bozulmaya daha müsait hale gelir. Dolayısıyla yaşı büyük bireylerde semptomların iyileşmesi de daha fazla vakit alabilir. Ancak genç bireyler ve çocuklar da bu sorunu yaşayabilir. Bazı kişiler bu soruna karşı daha hassas olabileceği için semptomları da daha fazla hissedebilir. Bazı bireylerde ise uzun seyahatlere rağmen hiç jet lag etkileri görülmeyebilir. Belirtilerin varlığı ile şiddeti kişiye göre değişiklik gösterir. Aynı yolculuğu yapan aynı yaş ve cinsiyette iki kişiden biri belirtileri daha ağır şekilde hissederken diğeri hiç etkilenmeyebilir. Jet lag sorununun meydana gelmesinde seyahat esnasında kaç saat diliminin atlandığı da büyük önem taşır.
Jet lag oluşmasını tam olarak engellemek ne yazık ki mümkün değil. Yolculuk öncesinde ve esnasında alınacak bazı önlemler ile belirtilerin minimum orana inmesi sağlanabilir. Jet lag kurtulma yöntemleri kısaca şu şekilde incelenebilir:
Seyahat öncesinde hafif yiyecekler yemeye özen gösterebilirsiniz. Ayrıca bol bol temiz hava solumaya çalışmalısınız. Yolculuğunuz başladıktan sonra varış noktanıza yaklaştığınız zaman esneme hareketleri yapın.
Gün algınızı son derece etkili bir şekilde adapte edebilmenizin en iyi yolu şüphesiz gün ışığından faydalanmak. Çünkü gün ışığı vücuda farklı mesajlar verir. Gün ışığı vücutta enerji olduğunu ve güne devam etmeniz gerektiğini söyler. Bu sayede jet lag etkilerinden korunmanız da mümkün olabilir.
Sık sık seyahat yapan pek çok insan doktor kontrolünde uyku hapı ya da sakinleştirici özelliğe sahip bitkisel ilaçlar ile söz konusu sendromu ortadan kaldırmaya çalışır. Bu ilaçlara karşı alerjik bir reaksiyon gösterip göstermediğinizden emin olduktan sonra doktor gözetiminde kullanabilirsiniz. Bavul ve valiz modelleri ya da çantanızın içine bu ilaçlardan alarak ihtiyaç halinde deneyebilirsiniz.
Jet lag pek çok farklı şekilde ortaya çıkabilir. Bunlardan biri de dehidrasyon olarak kendini gösterir. Dehidrasyon vücuda alınan sıvı miktarından daha fazlasının kaybedilmesi şeklinde tanımlanır. Uçağın kuru havası bu durumu ekstra artırır. Yolculuk öncesinde ve esnasında çay, alkol, gazoz ya da kahve gibi içeceklerden uzak durun. Bu içecekler dehidrasyonun birincil sebepleri arasında. Bunun yerine bol bol su içmeye özen gösterebilirsiniz.
Pek çok yolcu gideceği bölgenin yerel saatine göre uyku hesabı yapar. Eğer ineceğiniz saat gün içi ise uçağın kalkış saati itibarıyla varış noktasına kadar uykunuzu almaya öze gösterin. Eğer ineceğiniz saat geç vakitlere denk geliyorsa uçakta mümkün olduğunca uyanık kalmaya çalışın.
Melatonin takviyesi de pek çok kişi tarafından kullanılır. Melatonin hormonu kişilerin biyolojik saatini kontrol eder. Ayrıca ne zaman uyumanız ve uyanmanız gerektiğini size söyler. Melatonin takviyesi kullanarak biyolojik saat sıfırlanabilir. Genelde gidilen ülkede 2 ile 3 gün boyunca yatmadan önce kullanılır.
Seyahatleri kademeli olarak ayarlamak da jet lag önleme yöntemleri arasında yer alır. Birkaç gün önceden gideceğiniz bölgenin saatine uyum sağlamayı denerseniz seyahat sonrasında rahat edebilirsiniz.
Jet lag sorunundan basit birkaç yöntem ile kurtulmak mümkün olabilir. Burun veya kulak tıkacı gibi ek desteklerle de bu sorunun önüne geçebilirsiniz.